ادبیات علمی در کتاب طنز «جف شیش»
میز طنز؛ رسم نمودار سهمی‌برای بازی خرپلیس
۶:۳۱ ب٫ظ ۲۳-۰۱-۱۴۰۱
«جف شیش» عنوانی است که محمدصاحبی برای اولین کتاب طنز خود انتخاب کرده است؛ همانطور که از عنوان این کتاب نیز برمی‌آید، نویسنده به بررسی بازی‌های قدیمی کودکانه مثل «خرپلیس»، «شاه دزد وزیر»، «قایم باشک»، «لی لی حوضک» و… پرداخته است.
در این کتاب طنز، بازی‌های کودکانه و قدیمی با ادبیات رسمی و علمی تفسیر شده است. یعنی نویسنده طوری درباره بازی «خرپلیس» صحبت می‌کند که گویی در حال بررسی یک بازی بین المللی و رسمی جهانی است؛ همین برخورد علمی و عمیق با یک پدیده سطحی (یعنی بازی‌های کودکانه) شیرینی خاصی را به کتاب بخشیده است. به عبارتی تکنیک اصلی این کتاب، نگاه جدی و علمی به بازی‌های سطحی کودکانه است.
نویسنده برای بیان و تفسیر این بازی‌ها از زبان‌های علمی مختلفی استفاده کرده است. گاهی بازی‌ها از منظر ریاضی و جامعه‌شناسی گاه از منظر یک تاریخ نویس و گاه از زاویه ادبیات و روانشناسی روایت و تفسیر می‌شود. یعنی نویسنده در شرح هربازی از یک زبان علمی استفاده کرده است. در این مقاله ۳ ادبیات مختلفی که در کتاب «جف شیش» به کار رفته است، بررسی خواهد شد.
ادبیات ریاضی
نویسنده برای توضیح چند بازی از ادبیات ریاضی و نمودارها استفاده کرده است؛ یکی از این بازی‌ها، «شاه دزد وزیر» است. برای مثال در قسمت مربوط به این بازی آمده است که:
«بی رحم در انگیزه‌های ناشی از انتخاب شکنجه‌ها از طریق شاه، با حساب‌های تسویه نشده شخصی بین دانش‌آموزان و خشونت ذاتی دانش آموزی که در نقش شاه ظاهر می‌شود، نسبت مستقیم و با شفقت و مهربانی او نسبت عکس دارد.
بی رحمی‌انگیزشی = cm
خشونت ذاتی =IV
حساب‌های تسویه نشده=OA
مهربانی=K » »
و بعد نویسنده با نگارش فرمول‌ها و نمودارهای ریاضی، حالت‌های مختلف مجازات در این بازی را بیان و تفسیر می‌کند.
ادبیات تاریخی
نویسنده برای توضیح و تفسیر بازی «تفنگ‌بازی» ادبیات تاریخی را انتخاب کرده است. یعنی با بیان یک روایت تاریخی، «تفنگ بازی»های کودکانه را شرح داده است. در قسمتی از کتاب آمده است:
«پس از جنگ جهانی اول و گسترش نژادپرستی، حزب نازی در کشور آلمان به قدرت رسید. سه سال بعد در شهر کاردیف ولز، واقع در جنوب غربی جزیره بریتانیا ،خانواده انگلیسی‌زبان پیترسون با هدف یادگیری چگونگی به عمل آوردن پسته به تهران سفر کردند و با خانواده شعبانعلی شورکایی آشنا شدند …..الکس همسن قربانعلی بود. به این سبب این دو به گفتگو با هم نشستند.اما به دلیل اختلاف موقعیت جغرافیایی محل تولد و زندگی هر یک از طرفین و در پی آن، نبود زبان مشترک، کلمات زیادی بین آنها رد و بدل شد…..الکس به قربانعلی گفت:یو؛
قربانعلی گفت:کی؟
یو؛
کی؟
یو؛
ناگهان قربانعلی و الکس به صورت کاملاً غیر ارادی و با تکیه بر غرایز ته نشین شده در ذهنشان، هرکدام انگشتان میانه و سبابه خود را به هم چسبانده و باقی انگشتان را جمع کرده ،شست خود را بالا گرفتند و به صورت مجازی شروع به شلیک‌های پیوسته کردند. کیو کیو کیو…..»
همانطور که می‌بینید نویسنده با بیان یک روایت تاریخی به ریشه یابی آوای «کی یو» که در تفنگ بازی استفاده می‌شود پرداخته است.
ادبیات جامعه شناسی
در بخش‌های زیادی از کتاب، تفسیر و شرح بازی‌ها با ادبیات «جامعه شناسی» بیان شده است. به طور مثال بازی «خرپلیس» از این دید بررسی شده است؛ محمدصاحبی به انتخاب افراد برای بازی و نقش دموکراسی در آن اشاره می‌کند. در قسمتی از کتاب این چنین آمده است:
«برای درک بهتر مسئله یک مثال می‌زنیم. فرض کنید شرکت کنندگان در ابتدای بازی با اعمال زور، شخصی را به عنوان خر، انتخاب کنند. قاعدتاً به واسطه اعمال زور، شخص انتخاب شده از قوای جسمی‌پایین‌تری نسبت به باقی افراد برخوردار بوده و در نتیجه آیتم‌های لازم را برای جایگیری در نقش یک خر ایده‌ال نداشته و خر بدی می‌شود و تا ابد محکوم به خر بودن است و لو اینکه بالقوه پلیس خوبی باشد. چرا که مدام ،یا در اثر فشار می‌خوابد ،یا دستخوش اتفاقات دیگر می‌شود.»
در این بخش از کتاب، به طور ضمنی جایگاه «خر» و «پلیس» به طبقات مختلف اجتماعی تشبیه شده است؛ نویسنده در این بخش بررسی می‌کند که راهیابی افراد از طبقه «خر» به طبقه «پلیس» تقریبا سخت و غیرممکن است؛ تشبیه یک بازی ساده و بی معنای کودکانه به یک جامعه واقعی، طنز معناداری را ایجاد کرده است.
این کتاب از ادبیات‌های علمی مختلفی استفاده کرده است و هر بار از یکی از زوایا به هدف اصلی خود که بررسی بازی‌های کودکانه است نگاه کرده است. در طنز، هرچه نسبت به سوژه فاصله بیشتری پیدا کنیم، محتوای شیرین‌تر و بانمک‌تری به دست خواهد آمد؛ کاری که محمدصاحبی در این کتاب به خوبی از پس آن برآمده است. به همین دلیل تصور می‌شود که «جف شیش» بتواند از شما خنده بگیرد و گزینه مناسبی برای مطالعه باشد.
ثبت ديدگاه