راه راه: برای ما که آلمانی ها را با بنز و هیتلر و بوندس لیگا می شناسیم، شاید عجیب باشد که در ادبیات آنها هم چیزی به نام طنز وجود داشته است. اما واقعیت این است که قدمت طنز در ادبیات آلمان به چندین قرن می رسد، شاید به اواخر قرن پانزدهم، که زباستین برانت منظومه هجوی-تمثیلی “کشتی احمق‌ها” را سرود و یک جورهایی عبید زاکانی آلمانی ها شد.

   اریش کستنر یکی از طنز پردازان معروف این مردم جدی است‌. البته ایشان با حفظ سمت؛ فیلمنامه نویس، فیلسوف، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان و فعال سیاسی هم بوده، و خصوصیت دیگرش هم این است که هر ایرانی بی آن که بداند او را می شناسد! کافی است فیلم “خواهران غریب” را به یاد بیاورید. فیلمنامه آن بر اساس رمانی از اریش کستنر نوشته شده است.

   کستنر (۱۸۹۹_۱۹۷۴) در ۱۸ سالگی مثل همه پسرها به سربازی رفت که از بدشانسی اش مصادف با جنگ جهانی اول شده بود. به علت بیماری قلبی ای که در همین ایام خودش را نشان داد و تا پایان عمر با او بود، سربازی اش را ناتمام گذاشت و تحصیل در دانشگاه را شروع کرد؛ و کمی قبل از ظهور هیتلر دکترایش را گرفت تا وقتی هیتلر روی کار آمد سرش خلوت باشد و بتواند با فراغ بال علیه او در روزنامه ها قلم بزند، به فاشیسم و نازیسم بتازد و تبعید و ممنوع القلم شود.
تا کنون چند رمان نوجوان از کستنر به فارسی ترجمه شده است، مثل “امیل و کاراگاهان”،”سرزمین جادویی”و “سی و پنجم ماه مه”. اما برخی رمانهای او با وجود طرح داستانی ساده ای که دارند، برای رده سنی بزرگسال هم جذابند، مثل کتاب “سه نفر در برف”.

   داستان “سه نفر در برف” را کستنر همزمان با روی کار آمدن هیتلر نوشت. این رمان علیرغم قرن بیستی بودنش، روایتی ساده دارد: آقای توبلر، مالک کارخانجات گروه صنعتی توبلر و صاحب ثروتی افسانه ای، عادات عجیبی دارد و گاهی دست به شیطنتهای ماجراجویانه می زند. مثلا به صورت ناشناس و با نام مستعار “شولتسه” در مسابقه ای که کارخانجات خودش برگزار کرده اند شرکت می کند و برنده دو هفته اقامت در یکی از هتلهای لوکس ناحیه آلپ می شود. سپس تصمیم می گیرد از این جایزه استفاده کند و با سر و وضع مردی فقیر به آن هتل که پاتوق ثروتمندان است برود! اطرافیان او -دخترش و نیز خدمتکاران وفادارش- نگران تبعات این تصمیم هستند و سعی دارند به مسئولان هتل بفهمانند به زودی مهمانی عالی مقام در لباسی ساده و فقیرانه به آنجا خواهد آمد. اما مشکلی وجود دارد: برنده دوم مسابقه که جوانی از طبقات پایین جامعه است همزمان با آقای توبلر وارد هتل می شود…

   بسیاری معتقدند طنز، مخصوص قالبهای کوتاه است و در قالب های بلندی مثل رمان، کارایی خود را از دست می دهد. اما با خواندن این کتاب متوجه می شوید که خلق رمان طنزآمیز غیرممکن نیست. کستنر فقط طنز را به درون اثر نکشانده، بلکه اثرش را در بستری از طنز روایت کرده و شگرد چنین کاری را هم یافته است؛ “جابجایی”: دو نفر -به اشتباه یا بنا به شرایط- با هم جابجا می شوند و هرکدام در موقعیت آن دیگری -که برایش ناآشناست- قرار می گیرد. همین جابجا شدن، مجموعه ای از تضادها، تعارض ها و موقعیتهایی در پی دارد که مخاطب را به خنده می اندازد. این شگرد، از روش های محبوب طنزپردازان است و نمونه های فراوانی از طنزآفرینی بر اساس ان، در ادبیات و سینما می توان یافت، از “شاهزاده و گدا”ی مارک تواین گرفته، تا اثر دیگر اریش کستنر – یعنی همان “خواهران غریب”، و داستان “پخمه” اثر عزیز نسین نویسنده ترک، که فیلمنامه سریال “مرد هزار چهره” در دهه هشتاد با اقتباس از آن نوشته شد. البته نویسنده از آفریدن طنزهای کلامی و شوخی های کوتاه هم غافل نمانده است. مثلا خانم کونکل، خدمتکار کندذهن آقای توبلر که همه چیز را اشتباه متوجه می شود یکی از ابزارهای او برای این شوخی هاست‌. گفتگوهای اشخاص داستان با او معمولا نتایج خنده آوری دارد.

   اگر رسالت اصلی طنز را نقد آسیب ها و ناهنجاری های اجتماع بدانیم، می توان گفت سه نفر در برف یک اثر طنز واقعی است. در این کتاب فرد ثروتمند فرصت پیدا می کند در پوشش شخصی فقیر، از بیرون به زندگی میلیونرهایی مانند خود بنگرد. فساد اخلاقی، خودبزرگ بینی طبقه اشراف و تبعیض میان طبقات مختلف جامعه، مواردی است که در این کتاب به نقد کشیده می شود.
   “سه نفر در برف” را سروش حبیبی ترجمه کرده و همین کافی است که خیالتان راحت باشد مترجم تا حد امکان شوخی ها را به سلامت از فرایند ترجمه عبور داده است. نشر نیلوفر این کتاب را با قیمت۱۸۵۰۰۰ ریال منتشر کرده و علاوه بر کتابفروشی ها، در اپلیکیشن های کتابخانه هم قابل دسترسی است.

   قسمتی از متن کتاب:
توبلر گفت: “این مسخره بازی هایتان را بگذارید کنار! این جایزه ای را که من برده ام ممکن بود کسی برده باشد که تمام عمرش جز همین پاره هایی که من می خواهم ده روز بپوشم لباس دیگری نپوشیده! آن وقت چه می شد؟”
پیشخدمت گفت:”هیچ! او را هم بیرون می انداختند! منتها او از این استقبال تعجب نمی کرد.”
رایزن عالی [توبلر] گفت: “شما با این حرفهایتان کنجکاوی مرا تحریک کردید. خواهیم دید حق با کیست!”
در زدند. ایزولده، خدمتکار تازه، وارد شد. گفت: “جناب تیده مان، مدیر کل کارخانه ها، پایین در سالن منتظرند.”
توبلر گفت:”الان می آیم. لابد می خواهد گزارش بدهد. خیال می کند می روم سفر قندهار!”
ایزولده رفت.
هیلده گفت: “خبر ندارد که تو پس فردا بر‌می‌گردی!”
پدر دم در ایستاد و گفت: “می دانید اگر بیرون کنند چه می‌کنم؟”
همه با انتظار نگاهش کردند.
_ “هتل را می خرم و خودشان را می اندازم بیرون!”