خِزانِ بجنورد در اوج رمان طنز کشور
مسیر ادبی و طنزنویسی مهرداد صدقی
۱۰:۰۱ ق٫ظ ۳۰-۰۹-۱۴۰۴
مهرداد صدقی در سال ۱۳۵۶ در بجنورد به دنیا آمد. انتخاب بجنورد بهعنوان بستر روایت، طنز او را از انحصار تهران بیرون آورد و به آن اصالت بومی بخشید. خانوادهای پرجمعیت و پدری شوخطبع، نخستین منبع الهام برای روایتهای طنز روزمره او بودند. او در رشته صنایع چوب و کاغذ تا مقطع دکتری تحصیل کرد و بعدها عضو هیئت علمی دانشگاه گنبدکاووس شد. اما علاقهاش به نوشتن طنز مسیر اصلی زندگیاش شد. نخستین تجربه جدی او در جشنواره طنز دانشجویی سال ۱۳۷۹ بود. سپس در نشریههای گلآقا، سلامت و سپید طنز نوشت و بهتدریج شناخته شد.
نخستین آثار و تجربههای مطبوعاتی
نقطه ته خط: مجموعهای از طنزهای کوتاه مطبوعاتی. اهمیت این کتاب در دو نکته است: ۱. نشاندهنده توانایی صدقی در طنز موقعیتهای روزمره. ۲. پلی میان طنز مطبوعاتی کلاسیک (سبک گلآقا) و رمان طنز نوستالژیک.
ویژگیها: زبان ساده، شوخیهای اجتماعی، و متنهایی که گذر زمان آنها را کهنه نمیکند. بسیاری از نوشتههای این کتاب در جشنوارههای طنز برنده جایزه شدند.
مجموعه «آبنباتها» – نقطه اوج
– آبنبات هلدار: روایت نوجوانی به نام محسن در بجنورد دهه شصت. زبان صمیمی، طنز نوستالژیک، و بازآفرینی دقیق فضای اجتماعی.
– ادامهها: آبنبات پستهای، دارچینی، نارگیلی، لیمویی. هر جلد بخشی از رشد محسن را روایت میکند؛ از کودکی تا دانشگاه و حتی تجربههای عاشقانه.
– اهمیت:
– محبوبیت گسترده و تجدید چاپهای متعدد.
– ایجاد گونهای تازه در ادبیات ایران: طنز نوستالژیک.
– پیوند نسل دهه شصتیها با خاطرات مشترکشان.
آثار دیگر و تنوع سبک
– آخرین نشان مردی/ دومین نشان مردی: طنز اجتماعی با محوریت روابط پدر و پسر. «آخرین نشان مردی» مبنای سریال پدر پسری شد.
– لعبتکان: رمانی بلند (۹۲۰ صفحه) با عناصر تاریخی–فانتزی. داستان انگشتری اسرارآمیز و کاروانسرا، ترکیب ماجراجویی و طنز.
– رویابینها: کتاب صوتی طنز–فانتزی، درباره کلینیکی که خواب و رویاهای بیماران را میبینند. روایت مدرن و خلاقانه.
– رقص با گربهها: رمان فانتزی با شروعی غیرمعمول (نوزادی که ۱۲ ساله به دنیا میآید).
– مغز نوشتههای یک جنین: طنز فلسفی درباره ذهنیات پیش از تولد.
– سال سیل: داستانی عاشقانه–اجتماعی در بستر حادثه طبیعی.
– میرزا روبات: طنز فانتزی درباره رباتی ایرانی با ویژگیهای انسانی.
– تعلیمات غیراجتماعی، دژاوو: تجربهگری در طنز اجتماعی و فلسفی.
جایگاه و افتخارات
– صدقی در جشنوارههای متعدد طنز و داستان مقامهای اول تا سوم کسب کرده است.
– او طنز را از قالب لطیفه و هجو به سمت رمانهای بلند و نوستالژیک برد.
– تنوع آثارش از طنز مطبوعاتی (نقطه ته خط) تا طنز فلسفی (مغز نوشتههای یک جنین) و فانتزی (لعبتکان) گسترده است.
– روایتهای او در بجنورد و شهرهای کوچک جریان دارند؛ همین بومی بودن به اصالت و جذابیت افزوده است.
تحلیل سبک و جایگاه در طنز ایران
– طنز نوستالژیک: صدقی با «آبنباتها» گونهای تازه در طنز ایران ساخت؛ ترکیب خاطره و شوخی.
– طنز اجتماعی: در «نشان مردی» و «نقطه ته خط»، طنز او به نقد روابط خانوادگی و اجتماعی میپردازد.
– طنز فانتزی–فلسفی: در «لعبتکان»، «رویابینها» و «مغز نوشتههای یک جنین»، طنز را با تخیل و فلسفه ترکیب میکند.
– مقایسه با دیگران:
– با طنز مطبوعاتی دهه هفتاد (گلآقا) تفاوت دارد؛ صدقی طنز را وارد رمان کرد.
– با طنز نویسندگان معاصر مثل رضا امیرخانی یا داوود امیریان متفاوت است؛ صدقی بیشتر بر نوستالژی و فانتزی تمرکز دارد.
و اما…
۱. طنز مطبوعاتی و کوتاه (نقطه ته خط): تجربه و آزمون قلم.
۲. طنز نوستالژیک و اجتماعی (آبنباتها، نشان مردی): تثبیت جایگاه در ادبیات معاصر.
۳. طنز فانتزی و فلسفی (لعبتکان، رویابینها، مغز نوشتههای یک جنین): گسترش افقهای تازه برای طنز ایرانی.
مهرداد صدقی نشان داد طنز میتواند همزمان سرگرمکننده، نوستالژیک، اجتماعی و فلسفی باشد. او از دل طنز روزمره به سمت ساختن جهانهای داستانی پیچیده حرکت کرد. مجموعه «آبنباتها» محبوبترین آثارش است، اما کتابهایی چون «لعبتکان» و «رویابینها» ظرفیتهای تازهای از تخیل و طنز را در ادبیات ایران گشودهاند.

ثبت ديدگاه